(ေဆာင္း ပါးရွင္ အင္ဒိုနီးရွားစီးပြားေရးပညာရွင္ စရီ မာလယန္နီ အင္ျဒာဝတီ Sri Mulyani Indrawati သည္ ကမ႓ာ့ဘဏ္အုပ္စု World Bank Group – WBG ၏ မန္ေနးဂ်င္း ဒါရိုက္တာျဖစ္ၿပီး ၂၀၀၅ ခုႏွစ္ကေန ၂၀၁၀ အထိ အင္ဒိုနီးရွားနိုင္ငံရဲ့ ဘ႑ာေရးဝန္ႀကီးအျဖစ္ တာဝန္ယူခဲ့သူ ျဖစ္ပါတယ္။ အင္ဒိုနီးရွား အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလ အမာခံ ျပုျပင္ ေျပာင္းလဲေရးသမားအျဖစ္ သူ့ကို သိၾကပါတယ္။ စီးပြားေရး အက်ပ္အတည္းကာလ (၂၀၀၇-၂၀၁၀) အတြင္းမွာ အင္ဒိုနီးရွား နိုင္ငံထဲကို ရင္းႏွီးျမႈပ္ႏွံမႈေတြ လွိမ့္ဝင္လာေအာင္၊ နိုင္ငံစီးပြားေရး အင္အားေတာင့္တင္းေအာင္ စီမံခန့္ခြဲ နိုင္သူအျဖစ္ အမွတ္ေပးခံရသူျဖစ္ပါတယ္။)
ဆီးရီးယား မွာ ဆႏၵျပသမားေတြ ႏွိမ္နင္းခံေနရတာ၊ လစ္ဗ်ားက ေသြးထြက္သံယို ျပည္တြင္းစစ္၊ ယီမင္က အဓိကရုဏ္း ျဖစ္လုလု အေျခအေနေတြကို ၾကည့္လိုက္ေတာ့ အာရပ္ေနြဦးက မည္းေမွာင္တဲ့ ေဆာင္းရက္မ်ားဆီ ကူးေျပာင္းသြားၿပီလားလို့ စဉ္းစားစရာ ရွိပါတယ္။ ဟုတ္ေကာဟုတ္ေသးရဲ့လားလို့ မယံုသကၤာ ျဖစ္ေနသူေတြလည္း ဒုနဲ့ ေဒးပါပဲ။ ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ အစိုးရေျပာင္းလဲသြားတဲ့ အီဂ်စ္နဲ့ က်ူနီးရွားမွာေတာင္ အေျခအေနက မေရရာေသးပါဘူး။ ေလ့လာသူေတြရဲ့ တဒဂၤေမ်ွာ္လင့္ခ်က္ေတြ အခုက်ေတာ့ ဒီေဒသႀကီးရဲ့ ေရွ့အလားလာ ဘယ္လိုလဲ၊ စီးပြားေရး ေကာင္းဖို့၊ ဒီမိုကေရစီ ျဖစ္ထြန္းဖို့ ျဖစ္မွျဖစ္ပါ့မလားလို့ ေစာေၾကာ ေနၾကျပန္ပါတယ္။
ေတာ္လွန္ေရး ေတြနဲ့ ေတာ္လွန္ေရးၿပီးခါစအေျခအေနေတြဟာ အလႈပ္အယမ္းေတြနဲ့ ဘယ္ေတာ့မွ မတည္ၿငိမ္တတ္ပါဘူး။ ဓားသြားေပၚ လမ္းေလ်ွာက္ရသလိုမ်ိဳးေပါ့။ အကန့္အသတ္ရွိတဲ့ လုပ္နိုင္ ကိုင္နိုင္စြမ္းနဲ့ ဘတ္ဂ်က္ အေျခအေနမွာ အလြန္အက်ြံ ေမ်ွာ္လင့္ခ်က္ေတြကို ျဖည့္ဆည္းေပးရတဲ့ ကိစၥက စမ္းသပ္မႈတခုပါပဲ။ အတိတ္ရဲ့ မတရားမႈေတြကို ျပန္လည္ တည့္မတ္ရတဲ့ကိစၥ၊ အားလံုးအတြက္ အခြင့္အလမ္းေတြ ေပၚလာေအာင္ စီးပြားေရးကို ျပန္လည္ တည္ေဆာက္ရတာေတြဟာ စိန္ေခၚခ်က္ေတြပါ။ ဝရုန္းသုန္းကားနဲ့ အေျပာင္းအလဲမ်ားတဲ့ကာလ၊ မေရရာတဲ့ အေျခအေနမွာ ပြဲလန့္တုန္း ဖ်ာခင္းခ်င္တဲ့ နိုင္ငံေရးသမားေတြရဲ့ အနၲရာယ္ကလည္း ရွိေနပါတယ္။
ဒါေပမယ့္ လည္း အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလဆိုတာ မဟာအခြင့္အလမ္းတခုပါပဲ။ ၁၉၉၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္ေတြတုန္းက အင္ဒိုနီးရွားမွာ အာဏာရွင္ ဆူဟာတိုကို ျဖုတ္ခ်နိုင္ၿပီး ေအာင္ပြဲခံခဲ့တဲ့ လူေတြထဲမွာ က်မလည္းတေယာက္ပါ။ ဆူဟာတိုအလြန္ အစိုးရသစ္မွာ ပါဝင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီတုန္းက ေလ့လာသူေတြက အင္ဒိုနီးရွားလို မြတ္စလင္နိုင္ငံမွာ ဒီမိုကေရစီဟာ သက္တမ္း မရွည္နိုင္ဘူး၊ ေနာက္ဆံုးတေန့မွာ ထိန္းမနိ္ဳင္သိမ္းမရ ျဖစ္မွာပဲလို့ ခန့္မွန္းခဲ့ပါတယ္။ က်မတို့ရဲ့ ေရွ့ခရီးကလည္း ေခ်ာက္ခ်ားစရာအတိနဲ့ပါ။ ဒါေပမယ့္ ျဖစ္မွျဖစ္ပါ့မလားဆိုတဲ့ အဲဒီ သံသယေတြ အကုန္မွားသြားပါၿပီ။ အေရးႀကီးတဲ့ သင္ခန္းစာတခ်ိဳ့လည္း ရလိုက္ပါတယ္။
အေရးအႀကီး ဆံုးလို့ ဆိုနိုင္တာက ဒီမိုကေရစီအေျပာင္းအလဲမွာ ေလွနံဓားထစ္ပံုေသနည္း (one-size-fits-all solution) မရွိဘူးဆိုတာပါပဲ။ အေရွ့အလယ္ပိုင္းနဲ့ ေျမာက္အာဖရိက နိုင္ငံ အသီးသီးမွာလည္း စိန္ေခၚခ်က္ေတြက တခုနဲ့တခု မတူနိုင္ပါဘူး။ မတူတဲ့အေျခအေနကို မတူသလို ကိုင္တြယ္သြားဖို့လည္း လိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အားလံုးလုပ္ရမွာ တခုေတာ့ ရွိပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ အသြင္သ႑ာန္ေရာ၊ အႏွစ္သာရပါ အတိတ္ႏွင့္ လမ္းခြဲလိုက္ၾကဖို့ပါ။ အသစ္တက္လာတဲ့ အာဏာပိုင္ေတြဟာ အတိတ္ေန့ရက္ေတြ ၿပီးဆံုးသြားခဲ့ပါၿပီ ဆိုတာကို ေသေသခ်ာခ်ာျပသဖို့ လိုအပ္ပါတယ္။
အေျပာင္း အလဲကို တရားဝင္ျပသဖို့ လိုပါတယ္။ ဥပေဒသစ္ေတြကို လူသိရွင္ၾကား ေရးဆြဲရပါမယ္။ လြတ္လပ္စြာ ဆႏၵေဖာ္ထုတ္ခြင့္၊ လြတ္လပ္တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲဥပေဒ၊ လြတ္လပ္စြာ အသင္းအပင္း ဖြဲ့စည္းခြင့္တို့လို ျပည္သူေတြကို လုပ္ပိုင္ခြင့္ေပးတဲ့ ဥပေဒေတြက အေရးႀကီးပါတယ္။ ဥပေဒ အထက္မွာ ဘယ္သူမွ မရွိဘူးဆိုတာကို လူေတြၾကားမွာ ရွင္းေအာင္လုပ္ဖို့ လိုပါတယ္။ အသြင္ ကူးေျပာင္းေရးအတြက္ အဟန့္အတား ျဖစ္ေစမယ့္ အေသးအမႊားေလးကအစ ဂရုစိုက္ရပါမယ္။
အဂတိလိုက္စား မႈဟာ ဖြံ့ၿဖိုးတိုးတက္ေရးရဲ့ ဆူးေျငာင့္ခလုတ္ျဖစ္တဲ့အတြက္ အစိုးရသစ္ဟာ ဒိကိစၥကို ႏွိမ္နင္းဖို့ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြ၊ အဖြဲ့အစည္းေတြကို အျမန္ဖြဲ့စည္း တည္ေဆာက္ဖို့ လိုပါတယ္။ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈနဲ့ တာဝန္ခံမႈဟာ အမ်ားႀကိုက္ အင္အားႀကီးမားတဲ့ ကိစၥျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေတြလုပ္လို့ အခက္အခဲေတြၾကံုလည္း ေခါင္းေဆာင္သစ္ေတြအေနနဲ့ လက္ေလ်ွာ့လိုက္စရာ အေၾကာင္းမရွိပါဘူး။ လူထုအေျချပု အဖြဲ့အစည္းေတြ၊ ေဒသအဖြဲ့အစည္းေတြ၊ ဆင္းရဲသားေတြနဲ့ မ်က္ႏွာမြဲေတြရဲ့ ကိုယ္စားလွယ္ေတြ၊ အမ်ိဳးသမီး ကိုယ္စားလွယ္ေတြကို ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်တဲ့ အဆင့္တိုင္းမွာ ပါဝင္ခြင့္ေပးသင့္ပါတယ္။
အင္ဒိုနီး ရွားမွာ မီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္အစ၊ ေရြးေကာက္ပြဲႏွင့္ အဂတိလိုက္စားမႈဆိုင္ရာ ဥပေဒ အလယ္၊ ဗဟိုခ်ုပ္ကိုင္မႈ ေလ်ွာ့ခ်ေရး၊ စီးပြားေရးအရ လြတ္လပ္စြာ ၿပိုင္ဆိုင္ခြင့္နဲ့ လက္ဝါးႀကီး အုပ္မႈ ကာကြယ္ေရး ဥပေဒ အဆံုး၊ ဥပေဒေပါင္း တရာေလာက္ကို တႏွစ္ခြဲကာလအတြင္းမွာ ျပ႒ာန္းခဲ့ပါတယ္။ နိုင္ငံ့ဗဟိုဘဏ္ရဲ့ လြတ္လပ္ခြင့္ကို အာမခံနိုင္မယ့္ ျပည္သူ့ဘ႑ာေရး ဥပေဒသစ္ကို အတည္ျပုခဲ့ပါတယ္။
ေခါင္း ေဆာင္သစ္ေတြဟာ အခက္အခဲေတြကို ႀကိုတင္ေမ်ွာ္လင့္ၿပီး ေျဖရွင္းနိုင္စြမ္း ရွိရပါမယ္။ ေတာ္လွန္ေရးၿပီးခါစအခ်ိန္မွာ ေမ်ွာ္လင့္ခ်က္ေတြ မို့ေမာက္ေနသေလာက္ ရင္ဆိုင္ရမယ့္ အခက္အခဲေတြက ႀကီးမားလွပါတယ္။ က်မအေတြ႕အၾကံုအရ အေကာင္းဆံုးရလဒ္ေတြကို ေအးေအး သက္သာ ဘယ္တုန္းကမွ မရခဲ့ပါဘူး။ အေကာင္းဆံုး ျဖစ္နိုင္ေျခေတြကိုပဲ ညႇိႏွိဳင္း အေကာင္အထည္ ေဖာ္ခဲ့ရပါတယ္။
အသြင္ကူး ေျပာင္းတဲ့ကာလမွာ လံုျခံုေရးကို ၿခိမ္းေျခာက္မႈေတြက အႀကီးမားဆံုး အခက္အခဲပါ။ အမ်ိဳးသားေရး စိတ္ဓာတ္ေတြ အားေကာင္းေနတာကို နိုင္ငံေရးသမားေတြ၊ အက်ိဳးစီးပြား အုပ္စုေတြက အခြင့္ေကာင္း ယူနိုင္ပါတယ္။ စနစ္ေဟာင္းရဲ့ လက္က်န္ လံုျခံုေရးတပ္ဖြဲ့၊ မလြတ္လပ္တဲ့ တရားစီရင္ေရးစနစ္ေတြကလည္း ရွိေနတတ္ပါတယ္။ အေျပာင္းအလဲျဖစ္ဖို့ အခ်ိန္ယူရပါလိမ့္မယ္။ ဗ်ူရိုကေရစီစနစ္ေဟာင္းနဲ့ေတာ့ အေျပာင္းအလဲကို ၿပီးေျမာက္ေအာင္ မလုပ္ေဆာင္နိုင္ပါဘူး။
အင္ဒိုနီး ရွားမွာေတာ့ ဒီလို အက်ပ္အတည္းေတြကို တီထြင္မႈရွိရွိ ျဖတ္သန္းခဲ့ရပါတယ္။ ဥပမာ ဘ႑ာေရး ေဒဝါလီခံတဲ့ကိစၥ၊ အဂတိလိုက္စားမႈကိစၥေတြကို တာဝန္ယူေျဖရွင္းဖို့ လြတ္လပ္တဲ့ တရားသူႀကီး တေယာက္ကို ခန့္ခဲ့ပါတယ္။ ရွိေနတဲ့ တရားသူႀကီးေတြဟာ နာမည္ပ်က္ ေပါင္းမ်ား ေနလို့ပါ။ အလားတူ ဆင္းရဲသားေတြကို ဦးစားေပးတဲ့ လုပ္ငန္း (pro-poor agenda) အရ အလုပ္အတြက္ ေငြ cash-for-work အစီအစဉ္ကို အေကာင္အထည္ေဖာ္တဲ့အခါမွာ လူထုေတြကိုပဲ ကိုယ္ထူကိုယ္ထ လုပ္ခိုင္းခဲ့ပါတယ္။
စီးပြားေရး လုပ္ေဆာင္မႈေတြ အဆင္ေျပဖို့ဆိုရင္ ေခါင္းေဆာင္သစ္ေတြအတြက္ အၾကံေကာင္း ဉာဏ္ေကာင္းေတြ လိုပါတယ္။ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြ ေနသားတက် ျပန္ျဖစ္ဖို့၊ အထူးသျဖင့္ အလုပ္အကိုင္ အခြင့္အလမ္းေတြကို ဖန္တီးေပမယ့္ အဓိက အင္ဂ်င္ျဖစ္တဲ့ အေသးစားနဲ့ အလတ္စား စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြ ဖြံ့ၿဖိုးလာေအာင္၊ စြန့္ဦးတီထြင္သူေတြအႀကိုက္ စီးပြားေရး ေရခံေျမခံ ျဖစ္လာေအာင္ ဖန္တီးေပးဖို့ လိုပါတယ္။ အခုျဖစ္ေနတဲ့ ေတာ္လွန္ေရးေတြရဲ့ အစျဖစ္တဲ့ က်ူနီးရွားက လမ္းေဘး သစ္သီးသည္ေလးတေယာက္ကို အာဏာပိုင္ေတြက ေႏွာင့္ယွက္ ေစာ္ကားလို့ သူ့ကိုယ္ကို စေတးသြားတဲ့ အျဖစ္အပ်က္ေလးကို ျပန္သတိရဖို့ ေကာင္းပါတယ္။
တာဝန္ခံမႈမရွိ၊ လူမႈအသိုက္အဝန္းတခုလံုး မပါဝင္တဲ့ စီးပြားေရးေအာင္ျမင္မႈဆိုတာ ေရရွည္မခံပါဘူး။ အစိုးရသစ္ေတြအေနနဲ့ ဆင္းရဲသားေတြ၊ အခြင့္အလမ္း နည္းပါးသူေတြကို ကာကြယ္ဖို့ ခက္ခဲတဲ့ ေရြးခ်ယ္မႈေတြ လုပ္ရတာမ်ိဳးလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ ဆင္းရဲမႈတိုက္ဖ်က္ေရး၊ အလုပ္အကိုင္ ဖန္တီးေရး အစီအစဉ္ေတြအတြက္ အရင္းအျမစ္သစ္ေတြ ပိုထြက္လာဖို့ မလိုအပ္တဲ့ ေနရာေတြမွာ ေငြေၾကးအရ က်ားကန္ေပးတာေတြကို ဖ်က္သိမ္းသင့္ရင္ ဖ်က္သိမ္းရမွာပါပဲ။
အင္ဒိုနီး ရွားမွာဆိုရင္ ဆင္းရဲသား (poor) ေတြနဲ့ စားနိုင္ေသာက္နိုင္ (near-poor) ဆိုၿပီး ခြဲျခားခဲ့ရပါတယ္။ လူတိုင္းကို လစာတိုးေပးဖို့၊ ေငြေၾကးအရ က်ားကန္ေပးဖို့ က်မတို့ မတတ္နိုင္ခဲ့ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ တကယ္လိုအပ္ေနတဲ့ သူေတြကို ကူညီနိုင္ဖို့အတြက္၊ တျခားသူေတြကို ဖယ္ထုတ္ခဲ့ရပါတယ္။ ဒါအင္မတန္ ခက္ခဲၿပီး လူႀကိုက္နည္းတဲ့ ေရြးခ်ယ္မႈ ျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ဆံုးတခု ေျပာစရာရွိတာက အေျပာင္းအလဲကာလ ရႈပ္ေထြးတဲ့ ျပုျပင္ေျပာင္းလဲမႈေတြ အတြက္ ေငြအျပင္၊ နည္းပညာလည္း လိုပါတယ္။ က်မ အင္ဒိုနီးရွားရဲ့ ဘ႑ာေရး ဝန္ႀကီးျဖစ္လာတဲ့ အခ်ိန္တုန္းက က်မ လက္ေအာက္မွာ ဝန္ထမ္း ၆ ေသာင္း ၄ ေထာင္ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ က်မတို့ နိုင္ငံရဲ့ အခြန္စနစ္ကို ေခတ္မီေအာင္ လုပ္မယ္လည္း ဆိုလိုက္ေရာ တနိုင္ငံလံုးမွာ တကယ္ အရည္အခ်င္းရွိတဲ့ က်ြမ္းက်င္သူ ရွာလို့ မရေအာင္ ျဖစ္ခဲ့ရပါတယ္။
ဟုတ္ပါတယ္၊ က်မတို့အတြက္ အျပင္ကေန အကူအညီ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ျပုျပင္ ေျပာင္းလဲေရး လုပ္ငန္းစဉ္ဟာ ကိုယ့္နိုင္ငံရဲ့ အေရးကိစၥ ျဖစ္တဲ့အတိုင္း က်မတို့ ဘယ္တုန္းကမွ လက္ေျမွာက္ အရွံဳးမေပးခဲ့ပါဘူး။ အလုပ္မလုပ္ဘဲ အလဟႆ မေနခဲ့ပါဘူး။ အကယ္၍ ကိုယ့္နိုင္ငံရဲ့ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကို ကိုယ္ဘာသာ တာဝန္ယူ မလုပ္ခဲ့ရင္ အင္ဒိုနီးရွားဟာ ခပ္လြယ္လြယ္ပဲ က်ဆံုးသြားေလာက္ပါၿပီ။ ဒီသင္ခန္းစာဟာ အသြင္ကူးေျပာင္းတဲ့ နိုင္ငံတိုင္းအတြက္ ေခါင္းထဲမွာ ထည့္ထားသင့္တဲ့ ကိစၥတခုပါပဲ။
(www.project-syndicate.org မွ Indonesia’s lessons for the Arab Spring ေဆာင္းပါးကို ဘာသာျပန္ပါသည္)
